Een fobie is een irreële angst voor plaatsen en/of situaties waar geen aanwijsbaar gevaar aanwezig is en waarbij zeer onaangename klachten kunnen optreden; bijvoorbeeld als gevolg van hyperventilatie. Mensen met een fobie hebben vaak een onbedwingbare neiging plaatsen en/of situaties hardnekkig te mijden alwaar voor hun gevoel angsten zouden kunnen optreden. Er bestaan vele uitingsvormen van fobieën, waarvan de meest ernstige kunnen zijn:
agorafobie, sociale fobie en enkelvoudige fobieën.
Een agorafobie doet zich veelal voor bij een paniekstoornis. Men heeft dan angst om in plaatsen of situaties te zijn waaruit niet direct te ontkomen of hulp te krijgen zou zijn.
Dientengevolge gaat men niet alleen de deur uit of doorstaat men in dergelijke gevallen de grootste angsten. De meest voorkomende situaties betreffen vaak "opgesloten" situaties, zoals reizen met het openbaar vervoer, autorijden, in een file staan, in een bioscoop, schouwburg of concertzaal zijn, temidden in een menigte of in een rij wachtenden staan, alleen op een druk marktplein (agora) vertoeven. Het mijdingsgedrag kan dermate ernstig zijn dat men volledig aan huis gebonden raakt. Een agorafobie kan zich ook voordoen zonder paniek. Men vermijdt het reizen of weggaan naar plekken waar men ernstig in verlegenheid of hulpbehoevend kan geraken als gevolg van bijvoorbeeld duizeligheid of vallen, onwerkelijk voelen, controle verliezen over blaas- of darmfuncties, braken of hartklachten. Vaak betreft het dan ook situaties waar men denkt er niet gemakkelijk uit te komen.
Een sociale fobie is een hardnekkige en directe angst voor situaties waarin men kan "afgaan" als gevolg van vertrek of afkeuring van anderen. Dientengevolge vermijdt men situaties waarbij mensen betrokken zijn, zoals bijvoorbeeld spreken in het openbaar, dineren in gezelschap, urineren in en openbaar toilet, trillen bij het schrijven als op de vingers wordt gekeken, blokkeren tijdens het praten in een groep, enz. De angst en de vermijding storen het dagelijks functioneren.
Een enkelvoudige fobie is een hardnekkige angst waar men onder lijdt voor andere situaties dan eerder genoemd bij een agorafobie of bij een sociale fobie. Men ervaart onmiddellijk een angstreactie indien geconfronteerd met de fobische prikkel, zoals bijvoorbeeld besloten ruimten, bloed, dieren, onweer, het onbekende, verwondingen, bruggen, tunnels, slikken, tandartsen, enz.
De hier genoemde categorieën van angststoornissen zijn ontleend aan de alom in de wereld gebruikte diagnostische handleiding voor psychische stoornissen uit de Amerikaanse psychiatrie. Behalve paniek, agorafobie, sociale- en enkelvoudige fobie, die elkaar deels kunnen overlappen, is hier ook van belang te noemen de categorie van "diffuse" of "gegeneraliseerde" angststoornissen, ook wel angstneurose genoemd. Deze houdt in dat men buitensporige, irreële, maar niet aanvalsgewijze angst heeft voor minstens twee levensomstandigheden, zonder goede reden -bijvoorbeeld over geld en gezondheid-, gedurende zes maanden waarin men meer dagen wel dan niet last heeft. Daarbij heeft men last van tenminste zes van de volgende 18 symptomen:
(1) alles is de gaten moeten houden/ op scherp staan;
(2) schrikachtig;
(3) blokkade in concentratie en denken;
(4) slaapproblemen;
(5) prikkelbaarheid;
(6) snel moe;
(7) rusteloos;
(8) spierspanning of pijn;
(9) beven/trillen;
(10) brok in de keel;
(11) vaak plassen;
(12) opvliegers;
(13) buikklachten;
(14) licht in het hoofd;
(15) droge mond;
(16) zweten/koude handen;
(17) hartkloppingen;
(18) kortademig en een verstikkend gevoel.
Er is niet of nauwelijks sprake van vermijdingsgedrag.
Een aantal van bovengenoemde klachten kan ook als symptoom van andere stoornissen optreden, zoals bijvoorbeeld een verhoogde schildklierwerking of een cafeïne-vergiftiging. Ondanks het feit dat een angststoornis zich doorgaans zal kenmerken door een combinatie van verscheidene van bovenstaande klachten, dient altijd eerst een arts lichamelijke oorzaken uit te sluiten. De hulp van een psycholoog kan nodig zijn om van de klachten af te komen.
Wanneer u tè angstig bent geworden kan het een goede zaak zijn dat u uw arts vraagt tijdelijk een kalmeringsmiddel voor te schrijven om de ergste angst af te dempen, opdat u doeltreffend aan u zelf kunt werken. Omdat een dergelijk middel de oorzaken van uw angst niet weg kan nemen en u er vaak begeleiding bij nodig heeft om er weer vanaf te komen, is het zaak een psycholoog/gedragstherapeut of Mental Coaching te consulteren die met u op een multimodale (= veelzijdige) wijze werkt. De Mental Coaching kan u op weg helpen er in uw nabije omgeving één te vinden.